Shining

Shining

Met elkaar in verbinding staan zonder een woord te spreken

Het is uitzonderlijk dat een artiest in de huidige tijd nog muziekgeschiedenis schrijft. Toch zuiver artistiek bekeken, want er zijn altijd wel een aantal acts te vinden die er alles voor over hebben om in de belangstelling te komen. Deze eer valt het Noorse Shining te beurt. Het jaar 2010 is nog maar goed begonnen of hun album ‘Blackjazz’ zorgt voor heel wat commotie. De plaat kent zowel fervente voor- als rabiate tegenstanders. Eén feit is zeker: het is een cd die de grenzen van zowel free jazz als black metal verlegt. We keken benieuwd uit naar wat de groep er zelf over dacht. Gesprekspartner van dienst was frontman Jørgen Munkeby.

Free jazz als steunpilaar
Het moet in 1998 of ‘99 geweest zijn dat studenten van de muziekacademie in Oslo besloten om samen te gaan musiceren. Ze begonnen als een akoestisch jazzcombo en zochten naar een passende naam. Dit bracht hen bij de film ‘The Shining’ van Stanley Kubrick. In deze griezelprent bezitten een paar van de personages over ‘de gave’, een buitenzintuiglijke waarneming waardoor ze zonder spreken met elkaar kunnen communiceren. In de jazz en vooral free jazz muziek is improvisatie één van de pijlers waarmee het genre staat of valt. Belangrijk daarbij is de onderlinge verstandhouding tussen de musici. Er wordt niet met elkaar gepraat. Ze moeten elkaar blindelings aanvoelen. Daarom vonden Munkeby en co. het passend om als groepsnaam te kiezen voor Shining.

Opgegroeid met rock en metal
Sinds hun oprichting zijn er een vijftal personeelswissels doorgevoerd. Naast Jørgen is drummer Torstein Lofthus de enige resterende van de originele line-up. Toch is de muzikale achtergrond van alle leden bijna identiek. Iedereen, behalve één al heeft die ook een muzikale opleiding genoten, is iedereen afgestudeerd aan het conservatorium of de muziek hogeschool in Oslo. Allen hadden dezelfde interesse in jazz, dus de keuze wat de stijl betreft was vlug gemaakt. Nochtans is iedereen in de band opgegroeid met rock en metal muziek. Voor Jørgen persoonlijk waren Pantera, Sepultura, Entombed en Death de eerste metal groepen die hij leerde kennen.


‘Nine Nights In Nothingness – Glimpses Of Downfall'
In hun beginperiode was Shining een dogmatisch, strikt, in de post-John Coltrane traditie opgebouwd jazzkwartet. Pas met hun derde album ‘In The Kingdom Of Kitch You Will Be A Monster’ uitgebracht in 2005 werd beslist om het roer om te gooien en met een open geest de invloeden uit hun jeugd te introduceren in hun muziek naast componisten als Arnold Schönberg en Olivier Messiaen en de nieuwe lichting metal acts die toen aan hun opmars waren begonnen. De inbreng van elektrische instrumenten bleek een keerpunt te zijn. Van dan af week men meer en meer af van de pure jazz. De geleidelijke ontwikkeling zorgde voor een hardere sound en men focuste zich meer en meer op metal. Door de opnames studio technisch te verfijnen ging een deel van de rauwe energie van het live inspelen – een manier van werken die ze gebruikten op hun eerste twee elpees - verloren. Met ‘Blackjazz’ zijn ze teruggekeerd naar hun oorspronkelijk, organisch geluid. Volgens Jørgen is ‘Nine Nights In Nothingness – Glimpses Of Downfall’, beter gekend als het ‘Armageddon concerto’ met Enslaved de ontbrekende schakel tussen ‘Grindstone’ en ‘Blackjazz’. Tussen de release van deze twee platen gaapt een periode van drie jaar en lijkt het een grote sprong, maar mocht het concerto tussendoor zijn uitgebracht dan zou de nu als bruusk ervaren overgang genuanceerder en logischer overkomen, aldus nog Munkeby. Voor het eerst hadden de muzikanten van Shining een duidelijk inzicht, een visie van waar naartoe en wat ze wilden bereiken met ‘Blackjazz’ en Jørgen heeft alvast het gevoel dat deze missie geslaagd is. Ze zijn ook trots en heel gelukkig met het resultaat.

Tovenaar Sean Beavan
In de metal wereld is alles constant in beweging. Voortdurend is men op zoek, ook in subgenres als black metal. Men combineert en experimenteert op een vooruitstrevende wijzes. Shining voelde zich geroepen om black metal te koppelen aan free jazz. In beide is een glashelder geluid, verfijnd technisch vernuft en uitgekiende productie ondergeschikt aan de artistieke vrijheid en geloofwaardigheid. Met de inbreng van Sean Beavan, bekend als studiotechnicus en producer van onder andere Nine Inch Nails, Marilyn Manson en Slayer, maar ook van Depeche Mode en No Doubt, wou men daar verandering in brengen. De laatste jaren betoonde Munkeby interesse voor het werk van NIN en MM. Wat hem opviel was de helderklinkende sound zonder daarbij afbreuk te doen aan het agressieve, kille en harde die kenmerkend is voor die stijl van muziek. Jørgen wou hetzelfde catchy, rijk geschakeerde palet horen op ‘Blackjazz’. Een naam die altijd terugkwam was die van Sean Beavan. Hij bleek een sleutelrol te vervullen in het tot stand komen van die acts hun groepsgeluid en de geknipte man om hetzelfde te doen voor Shining. In januari 2009 kreeg Sean een paar demo’s toegestuurd en hij reageerde heel enthousiast en was onmiddellijk bereid om met Shining aan hun nieuwe project te werken. Eenmaal in Los Angeles kwam er tussen de band en Beavan een magische kruisbestuiving tot stand. Een perfect huwelijk dat in geen tijd een eerste spruit ter wereld bracht.

Hoe extreem is extremiteit?
Voor wie muziek maakt om de muziek, voor wie het artistieke het hoogste doel, is valt het moeilijk om de volgende stap te bepalen. Dit geldt eigenlijk voor alle kunststromingen. In het geval van Shining kan niemand voorspellen wat de toekomst gaat brengen. In de jaren zeventig van de vorige eeuw werd al de stelling geponeerd dat alles in de kunst was uitgeprobeerd en gemaakt en dat er niks meer viel te ontdekken. Toch is het tegendeel waar, zeker in de muziek. In de volgende decennia ontstonden er meerdere nieuwe muzikale stromingen. Dat blijkt ook in de 21ste eeuw nog te kunnen. ‘Blackjazz’ is daar een goed voorbeeld van. Wie innovatief en avontuurlijk genoeg is kan met iets vernieuwend voor de dag komen. Je kunt je alleen maar afvragen: waar ligt de grens? Vandaag is voor Shining ‘Blackjazz’ het enige wat telt. De plaat is nog maar pas uit en de hele mallemolen van marketing, promotie, concertdata, enzovoort draait alleen maar om ‘Blackjazz’. Naar wat de toekomst gaat brengen is voorlopig niet aan de orde. Shining is niet het soort groep die provoceert. Men maakt muziek om de muziek en zij hebben grenzen die ze niet gaan overschrijden ten koste van wat dan ook. ‘Blackjazz’ is heel intens, energiek en het zal zowel mensen afstoten als aantrekken. Vandaag wordt iedereen blootgesteld aan ‘extreme muziek’ en het einde lijkt nog niet in zicht. Jørgen denkt dat binnen tien jaar ‘Blackjazz’ zal worden ondergebracht bij wijze van spreken in de categorie ‘soft rock’. Of Shining of een andere artiest zal vroeg of laat in extremiteit ‘Blackjazz’ overstijgen.

De banden met het jazz verleden niet doorknippen
De eerste twee albums werden uitgebracht op kleine jazz labels. De volgende twee kwamen uit bij Rune Grammofon, een Noors kwaliteitslabel. Iedere platenmaatschappij, behalve de majors, heeft een bepaalde visie, is representatief voor het soort van acts dat het heeft gesigneerd en heeft in veel gevallen zelfs een eigen publiek van kopers. Met de inbreng van rock en metal werd de muziek van Shining meer en meer extrovert. Dat ze nu onderdak vonden bij een metal label is een natuurlijke evolutie. Al hoort de muziek van ‘Blackjazz’ nergens thuis, aldus Munkeby. Het vreemde is dat de nieuwe plaat zowel wordt besproken in jazz magazines als in rock en metal tijdschriften en alle soorten van webzines. Veel luisteraars, jong en oud, staan open voor vele genres van muziek. Welk label men erop kleeft is van ondergeschikt belang. Ofwel hoor je het graag of je hoort het niet graag. Shining krijgt zijn introductie in de metal wereld zonder de banden te moeten doorknippen met zijn jazz verleden. De groep ziet zich in genesteld in een comfortabele situatie en dat geeft uiteraard een goed gevoel.

Teleurstellingen wegspoelen
In het verleden maakte Shining er een sport van om in zijn songtitels te verwijzen naar literatuur, films en componisten. Op ‘Blackjazz’ valt het minder op of het ligt voor de hand zoals in ‘Healter Skelter’. Een titel die niet alleen refereert naar The Beatles song, maar ook naar de gruwelijke moorden gepleegd in 1969 doorr Charles Manson en The Manson Family (de zaak Tate/LaBianca). ‘The Madness And The Damage Done’ verwijst naar Neil Young’s ‘The Needle And The Damage Done’. Dus ja ze blijven spelen met titels. In zijn teksten maakt Munkeby veel gebruik van beeldspraak of magische symbolen, bijvoorbeeld uit de kabbala. ‘Fisheye’ is daarvan een passend voorbeeld. De laatste jaren worstelde Jørgen zich doorheen een moeilijke periode in zijn leven. Er schuilt dan ook heel wat agressie en frustratie in de teksten. De manier van zingen accentueert dit nog. Voor Munkeby is het zijn manier om zich af te reageren. Het is zijn uitlaatklep.

Een nieuwe, aangepaste versie van een oud lied
‘Blackjazz’ bevat met ‘21st Century Schizoid Man’ van King Crimson één cover. Het is een nummer dat ze voor het eerst speelden tijdens hun tournee met Enslaved in 2007 en waarmee elk concert toen werd afgesloten. Jørgen speelt zelfs met het idee om een album met alleen covers te maken. Met composities kan je alle kanten uit. Je kunt dingen toevoegen of weglaten. Een ander arrangement schrijven. Munkeby denkt niet dat er songs bestaan die Shining niet zou kunnen coveren. Althans als ze de nummers op hun eigengereide manier mogen bewerken.

Black is beautiful
Op de promo foto’s staat de groep afgebeeld in een soort van militaire uniformen en gemaskerd. Volgens Jørgen is het zeker niet de bedoeling om een nieuwe kledinglijn te lanceren. De release van ‘Blackjazz’ betreft niet alleen de plaat. Het is een totaalconcept waarbij alles op elkaar wordt afgestemd. De ‘maskers’ zijn bewerkte foto’s van hun gezichten. Vroeger hebben ze ook al op een gelijkaardige manier geëxperimenteerd. Eén keer hadden ze hun gezichten afgedrukt op T-shirts en wikkelden die dan rond hun hoofd, een andere keer droegen ze volledig gesloten motorhelmen. Het is telkens een poging om de sfeer van de muziek weer te geven. Ook de look van de website werd aangepast en de hoes is eveneens zeer representatief voor het songmateriaal. Voor Shining primeert de muziek. Of de mensen ze herkennen op straat is van geen belang. Het is niet hun bedoeling om de roem en faam van een rockster te verwerven. Op de bühne kunnen ze wel geen maskers dragen. Ze zouden niet in staat zijn om hun muziek te spelen.

Ieder zijn meug
Een genre als black metal was op het moment van zijn ontstaan gekoppeld aan religie, uiterlijk voorkomen, levensstijl, sociale status, enzovoort. De muziek is echter zodanig geëvolueerd dat die zich heeft losgerukt van dit keurslijf. Een goed voorbeeld voor die ommekeer is de groep Emperor. Na hun reünie traden ze op zonder make-up en droegen ze gewone kleren. De muziek heeft zich als het ware bevrijd. Een gevolg is dat de grenzen van alle muziekgenres vervagen. Het bewijs daarvan levert Shining met ‘Blackjazz’. Ihsahn van Emperor steekt ook zijn nek uit op zijn nieuwe album ‘After’. Jørgen Munkeby speelt saxofoon op vier nummers en de inbreng van jazz elementen wordt op gemengde gevoelens onthaalt. Het blijft dansen op een slappe koord, want over de smaak van de luisteraar valt niet te redetwisten.

Nooit tweemaal hetzelfde
Alle leden van Shining zijn professionele muzikanten. Ieder van hen speelt in nog andere bands of als studiomuzikant en sommigen geven ook les aan het conservatorium. Repeteren doen ze in periodes. Bijvoorbeeld vijf weken voor ze aan een concertreeks beginnen wordt er bijna constant gerepeteerd. De muziek die Shining speelt vergt veel van het lichaam, zowel fysiek als mentaal. Een goede voorbereiding is dan ook noodzakelijk. Toch blijft er nog genoeg ruimte over voor improvisaties. Een optreden van Shining is dus nooit twee keer eender. Midden april kan u ze aan het werk zien in zowel Nederland als België.

Bezetting
Jørgen Munkeby: saxofoon, gitaar, Akai EWI, zang
Torstein Lofthus: drums
Tor Egil Kreken: basgitaar
Andreas Ulvo: toetsen
Even Helte Hermansen: gitaar

Concerten
15/04/2010 - Solo Show Roadburn Festival Tilburg, NL
16/04/2010 - Vooruit Gent, BE
17/04/2010 – Armageddon Concerto with Enslaved Roadburn Festival Tilburg, NL

Discografie
Where The Raged People Go (2001) BP Productions
Sweet Shanghai Devil (2003) Jazzland
In The Kingdom Of Kitch You Will Be A Monster (2005) Rune Grammofon
Grindstone (2007) Rune Grammofon
Blackjazz (2010) Indie Recordings

http://www.shining.no/
http://www.myspace.com/SHININGofficial

Shining
Blackjazz
Indie Recordings/The End

Na veertig jaar rockgeschiedenis te hebben geleefd denk je een en ander gewoon te zijn. Je denkt dat je niet meer van je melk bent te brengen. Dat was dan buiten de waard gerekend van dat verduivelde, experimentele collectief uit Noorwegen, Shining. Deze groep verwijderde zich meer en meer van zijn (free) jazz roots en zocht bij elke release iets meer toenadering tot metal muziek. Een samenwerking met hun landgenoten van Enslaved bracht hen in contact met black metal. Daar bleek hun zoektocht voorlopig te eindigen en begon men met de voorbereidingen voor een nieuwe langspeler. De smeltkroes van de twee stijlen leidde tot een nieuw en meteen ultiem genre: black jazz. Een ‘gelukkig’ toeval voor de liefhebber van extreme muziek was dat frontman Jørgen Munkeby de laatste jaren wat tegenslagen had gekend in zijn leven en de songs op ‘Blackjazz’ ‘misbruikte’ om zijn frustaties en ergernis uit te schreeuwen. Het is een therapie als een ander en als het werkt, waarom niet in praktijk brengen. De muziek op ‘Blackjazz’ klinkt heel complex, een gegeven dat eigen is aan jazz tout court. Het instrumentarium werd, in vergelijking met hun vorige releases, nochtans ingeperkt. In free jazz is improvisatie een sleutelbegrip. Toch ligt het niet altijd voor de hand waar en wanneer je gaat improviseren. De kunst is om het niet te pas en te onpas te doen. Zo gaat drummer Torstein Lofthus te keer als een bezetene en is het moeilijk te geloven dat de drumpartijen op dit album voor driekwart ter plekke zijn bedacht. Dit kunnen alleen topmuzikanten en dat zijn de leden van Shining stuk voor stuk. ‘Blackjazz’ is een plaat die zowel voor- als tegenstanders zal kennen. De ene track konden we ook al meer appreciëren dan de andere. We gingen door de knieën voor ‘Fisheye’, het fantastische ‘Exit Sun’ het moordende ‘Healter Skelter’plus het verrukkelijke, grensoverschrijdende ‘Blackjazz Deathtrance’ en hadden zo onze twijfels bij ‘The Madness And The Damage Done’, ‘Omen’ en ‘21st Century Schizoid Man’. Hoe dan ook het leven is aan de durvers en dat kan je de mannen van Shining niet aanwrijven. Ze steken hun nek uit met het risico dat ze onder het mes van de guillotine voor de bijl gaan. Top of flop, wie zal het zeggen?